Projekt współfinansowany ze środków budżetu Województwa Mazowieckiego.
Projekt badawczy MAZOWIECKI PRZEMYSŁ ZABAWKARSKI XX WIEKU - INTERAKTYWNA MAPA WYSTAWA ONLINE, ma na celu dotarcie do materiałów źródłowych, opracowanie i omówienie historii produkcji zabawek w Polsce XX w., na terenie województwa mazowieckiego.
Istnieje przekonanie, powielane nawet w publikacjach specjalistycznych, iż polski przemysł zabawkarski XX w. kwitł głównie w okręgu częstochowskim. Tymczasem, podczas wielu lat badań historii polskiego zabawkarstwa przez nasze Muzeum, stopniowo dochodziliśmy do zaskakującego wniosku. Otóż, bogactwo asortymentu, ilość oraz różnorodność wytwórni produkujących zabawki na Mazowszu, szczególnie w Warszawie i jej okolicach, są tak imponujące, iż w naszym przekonaniu stawiają okręg warszawski zdecydowanie na pierwszym miejscu, detronizując okręg częstochowski.
Uznaliśmy również, iż warto uporządkować dotychczasową wiedzę, a także dotrzeć do dokumentów archiwalnych i osób, które ze względu na np. dawne zatrudnienie, orientują się w tym temacie. Naszym celem jest podjęcie próby opowiedzenia szerzej o mazowieckim przemyśle zabawkarskim XX w., gdyż ilość działających tu zakładów, spółdzielni i firm rzemieślniczych była ogromna, a jak dotąd nie podjęto nawet próby całościowego opracowania tego zagadnienia, co nie dziwi, gdyż zachowały się jedynie szczątkowe materiały źródłowe. Najczęściej, nawet po dużych firmach działających kilkadziesiąt lat, pozostały tylko pojedyncze dokumenty czy skąpe materiały prasowe. Toteż praca nad odtwarzaniem ich historii, choć fascynująca, jest bardzo trudna – wymagająca cierpliwości, wytrwałości i iście detektywistycznego zacięcia, aby łączyć ze sobą strzępki faktów i lakonicznych wypowiedzi.
Do wielu różnego typu źródeł oraz dawnych pracowników zakładów zabawkarskich dotarliśmy często jako pierwsi, dzięki życzliwości wielu osób i instytucji, wywołując niejednokrotnie wzruszenie i radość, iż kogoś jeszcze ta tematyka interesuje. Dzięki ogromnej determinacji - mojej i pracowników - zaangażowanych w pracę przy tym projekcie, udało się połączyć różne wątki i informacje, a tym samym odtworzyć historię 20 zakładów i spółdzielni działających na terenie obecnego województwa mazowieckiego.
O wielu innych wytwórniach wiemy już dziś stosunkowo dużo, ale nadal liczne zakłady produkujące zabawki pozostają białymi plamami w historii - mamy często tylko strzępki wiedzy o tym, że istniały - gdzieś zachował się wpis patentowy, gdzieś metka z adresem, to znów zamówienie z wyszczególnieniem produkowanego asortymentu.
Projekt jest więc nadal otwarty, a my wciąż poszukujemy zabawek, a także wszelkich informacji o dawnym mazowieckim przemyśle zabawkarskim. Prosimy o kontakt osoby, które mają jakiekolwiek informacje, wycinki prasowe, wspomnienia, zdjęcia, pamiątki z tych wytwórni. Może dysponują Państwo jakimś unikatem lub informacjami, pozwalającymi zachować pamięć o zakładach, po których dziś nie został nawet ślad - a w miejscu gdzie funkcjonowały, od dawna stoją już nowe budynki.
Zapraszamy do kontaktu i wspólnego tworzenia Interaktywnej Mapy-Wystawy MAZOWIECKI PRZEMYSŁ ZABAWKARSKI XX WIEKU. Nie pozwólmy, by wiedza o naszym lokalnym dziedzictwie kulturowym i społecznym przepadła bezpowrotnie.
Aneta Popiel-Machnicka
dyrektor Muzeum Domków Lalek, Gier i Zabawek
Projekt współfinansowany ze środków budżetu Województwa Mazowieckiego.
Przedruk we fragmentach lub całości bez zgody Fundacji Belle Epoque jest wzbroniony.
MAZOWIECKI PRZEMYSŁ ZABAWKARSKI XX WIEKU
INTERAKTYWNA MAPA WYSTAWA ONLINE
Koncepcja i projekt cyklu: Aneta Popiel-Machnicka
Opracowanie merytoryczne: Alicja Sztylko, Aneta Popiel-Machnicka
Współpraca organizacyjna: Róża Popiel-Machnicka, Weronika Goworowska-Oleś
podziękowania dla osób i instytucji:
Wojciech Gudaczewski, Mariusz Kmita, Bogumiła Kędziorek, Marzena Świątek, Leszek Celej, Paweł Pasternak, Katarzyna Dmowska, Rodzina Woźnickich, Wiesław Gruca, Marek Majewski, Jarosław Szczypiór, Izabela Gass, Renata Miechowicz, Marzena Świątek, Katarzyna Dmowska, Katarzyna Osiecka, Joanna Aderek-Wiśniewska, Aneta Cybulska, Tomasz Dróżka, Marek Rudka, Aneta Cybulska i inni.
Centrum Kultury Turystyki i Promocji Ziemi Łowickiej, Galeria Browarna w Łowiczu, Urząd Miasta i Gminy Białobrzegi, Białobrzeskie Centrum Kultury Białe Brzegi, Białobrzeska Gazeta. Społeczny Miesięcznik Informacyjno Kulturalny, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Urząd Dzielnicy Wawer, Wawerskie Centrum Kultury, Kurier Wawerski, Czytelnia Regionalna Miejska Biblioteka Publiczna w Siedlcach, Spółdzielnia Rzemieślnicza Otwock, Urząd Patentowy RP, Muzeum Regionalne w Siedlcach, Archiwum Państwowe w Warszawie – Oddział w Otwocku, Grupa FB - Białobrzegi i okolice, Grupa FB - Inicjatywa Białobrzegi, Grupa FB - Łaskarzew na starej fotografii i inni.
Partnerzy medialni projektu:
Polskie Radio Dzieciom I Polskie Radio RDC
WARSZAWA
WARSZAWA
W XX w. w samej Warszawie działało kilkadziesiąt wytwórni produkujących zabawki. Dla uproszczenia, w dziale WARSZAWA, przedstawiamy firmy funkcjonujące na dawnym obszarze administracyjnym stolicy, niemające w adresach nazw dzisiejszych granicznych dzielnic miasta, takich jak: Wawer, Ursus, Rembertów.
BIAŁOBRZEGI
Zakład Produkcji
Zabawek
w Białobrzegach
RADOM
Chemiczna
Spółdzielnia Pracy
ŚWIT
SIEDLCE
Spółdzielnia
Pracy MIŚ
w Siedlcach
OTWOCK
Rzemieślnicza Spółdzielnia Pracy OTWOCK
KAŁUSZYN
Zakłady Produkcji Zabawek i Wyrobów Drewnianych BASTJAN
IŁŻA
Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego CHAŁUPNIK
RADOM
Wytwórnia Zabawek Mieczysława Dobrowolnego EMDE
SIEDLCE
Podlaskie Zakłady Wytwórcze
w Siedlcach
RADOŚĆ
Włodzimierz
Bernard
BOBO-RADOŚĆ
PIONKI
Zakłady Chemiczne PRONIT
w Pionkach
WAWER
Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego i Dekoracyjnego SPAD
MIŃSK MAZOWIECKI
Zakład Galanterii Drewnianej
DRZEWODAR
PRUSZKÓW
Fabryka
Ołówków
ST. MAJEWSKI
RADOM
Spółdzielnia Pracy Wyrobów Zabawkarskich RADOMIANKA
SULEJÓWEK
Stanisław
Woźnicki
ZABAWKARSTWO
KOBYŁKA
Zakłady Przemysłowe RUCH
w Kobyłce
PRUSZKÓW
Zakłady Tworzyw Sztucznych
PLASTYK
REMBERTÓW
GRÓJEC
ZIELONKA
JEZIORNA
GRODZISK MAZ.
OPACZ
JÓZEFÓW
WŁOCHY
PRZASNYSZ
PIASECZNO
MILANÓWEK
RACIĄŻ
MŁAWA
KOZIENICE
URSUS
LEGIONOWO
PYRY
KOTUŃ
WAWER
GARWOLIN
CELESTYNÓW
ŁOMIANKI
PODKOWA LEŚNA
NOWY DWÓR MAZ.
Spis wytwórni zabawek, gier i przyborów szkolnych, działających w XX w. na terenie obecnego województwa mazowieckiego.
Lista obejmuje: fabryki, spółdzielnie w tym spółdzielnie pracy i wielobranżowe, zakłady rzemieślnicze i niektóre wydawnictwa.
W prezentowanym spisie uwzględniono podmioty, co do których wzmianki lub informacje zostały odnotowane w dokumentach archiwalnych, w prasie, publikacjach branżowych, książkach adresowych, na metkach i opakowaniach zabawek oraz w innych źródłach. Lista została uproszczona – nie uwzględniono wszystkich wariantów dotyczących nazw i adresów, które na przestrzeni lat mogły ulegać zmianom.
Dołożyłyśmy wszelkich starań, aby spis objął jak największą liczbę podmiotów, mamy jednak świadomość, iż załączona lista nie jest kompletna. Jeśli jesteście Państwo w posiadaniu informacji o producentach zabawek, którzy nie zostali uwzględnieni w prezentowanym spisie, prosimy o kontakt pod adresem: muzeum@muzeum-domkow.pl
Białobrzegi
-
Zabawkarska Spółdzielnia Pracy PLASTIMAT, Białobrzegi, Żeromskiego 88.
-
ZPZ Zakład Produkcji Zabawek, Białobrzegi, Żeromskiego 88.
Celestynów
-
Przetwórstwo z Tworzyw Sztucznych, Zabawkarstwo, Stanisława Kozierewicz, Celestynów, Jatne 71.
-
Wytwórnia Zabawek R. Angelus, Celestynów, Warecka 11.
Garwolin
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza Wielobranżowa GARWOLIN, Garwolin, Waryńskiego 1.
Grodzisk Mazowiecki
-
Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu WIELOBRANŻOWA, Grodzisk Mazowiecki, Kilińskiego 2.
Grójec
-
GZPT Grójeckie Zakłady Przemysłu Terenowego Przedsiębiorstwo Państwowe, Grójec, Walki Młodych 59/61.
Iłża
-
Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego CHAŁUPNIK, Iłża, Garncarska 2/4.
Józefów
-
FCH Zakład ProdukcyjnoHandlowy, Choiński Franciszek, Józefów, Graniczna 4.
-
MARBELLA, Warszawa, Liściasta 1.
Kałuszyn
-
Wytwórnia Wyrobów Chemicznych i z Tworzyw Sztucznych LIBELLA, Kałuszyn, Mostowa 8a.
-
Zabawkarstwo Janicki Marian, Kałuszyn, Trzcianka 12.
-
Zabawkarstwo Witold Wąsowski, Kałuszyn, Polna.
-
Zabawkarstwo, Czesław Pieńkowski, Kałuszyn, 1 Maja 62.
-
Zakład Produkcji Zabawek i Wyrobów Drewnianych BASTJAN, Kałuszyn, Trzcianka 10a.
Kobyłka
-
Zakłady Przemysłowe RUCH, Kobyłka, Napoleona 4.
-
Zakłady Przemysłowe TELKOMTELCENT, Kobyłka, Napoleona 4.
Konstancin-Jeziorna
-
Wytwarzanie Galanterii Pamiątkarskiej, Marek Reginiewicz, Konstancin Jeziorna, Jagiellońska 36.
Kotuń
-
KAROMA. Produkcja Zabawek Kurkus Roman i Tadeusz, Kotuń, Weterynaryjna 14a.
Kozienice
-
Kozienickie Zakłady Drzewne, Spółdzielnia Pracy KOZIENICE, Kozienice.
Legionowo
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza LEGIONOWO, Legionowo.
Łomianki
-
WZPZ Warszawskie Zakłady Przemysłu Zabawkarskiego, Łomianki.
-
Zabawkarstwo Leszek Domanowski, Łomianki, Armii Krajowej 2.
-
ZDBSiPPZ Zakład Doświadczalny Biura Studiów i Projektów Przemysłu Zabawkarskiego, Łomianki.
Milanówek
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza MILANÓWEK, Milanówek, Dworcowa 1.
Mińsk Mazowiecki
-
ADREX Zakład stolarski, Produkcja Gier i Zabawek, Czyżewski Jerzy, Mińsk Mazowiecki, Spacerowa 7
-
RSZiZ Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu, Mińsk Mazowiecki, Świętokrzyska 5.
-
Spółdzielnia Pracy TWORZYWO, Rudno, pow. Mińsk Mazowiecki.
-
Zakład Galanterii Drewnianej DRZEWODAR, Mińsk Mazowiecki, Warszawska 16.
Mława
-
Zakład Podzespołów Elektromechanicznych UNITRA, Mława, Grzebskiego 13.
Nowy Dwór Mazowiecki
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza Nowy Dwór Mazowiecki, Nowy Dwór Mazowiecki, Bohaterów Modlina 48.
Opacz
-
Z. Laudański, Zabawkarstwo i Wytwarzanie Artykułów z Tworzyw Sztucznych, Opacz, Michałowice, Świerczewskiego 23.
Otwock
-
RSZiZ Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu, Otwock, Świderska 26.
-
Rzemieślnicza Spółdzielnia OTWOCK, Otwock, Kołłątaja 1.
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza MAZOWSZE, Otwock, Kościuszki 18.
Piaseczno
-
Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu PIASECZNO, Piaseczno, Nadarzyńska 48/50.
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza PIASECZNO, Piaseczno, Warszawska 1.
Pionki
-
Zakłady Chemiczne PRONIT, Pionki.
Podkowa Leśna
-
Wyrób Drobnych Przedmiotów Użytku Osobistego i Domowego oraz Zabawek Edward Wołowski, Podkowa Leśna, Modrzewiowa 38
-
Zabawkarstwo, Małgorzata Regińska, Podkowa Leśna, Lotnicza 4.
Pruszków
-
Rzemieślnicza Spółdzielnia Wielobranżowa DOMET, Pruszków, Kościuszki 14, Berenta 8.
-
Spółdzielnia Pracy PRZYBORY SZKOLNE, Pruszków, także Zakłady Tworzyw Sztucznych ZTW PLASTYK, Pruszków, Parkowa 1.
-
Towarzystwo Akcyjne Fabryk Ołówków ST. MAJEWSKI, też jako Pruszkowskie Zakłady Materiałów Biurowych, Pruszków, Cedrowa, Ołówkowa, Kredkowa.
Przasnysz
-
WSPN Wojewódzka Spółdzielnia Pracy Nakładczej, Przasnysz, M. Nowotki 20.
Pyry
-
Pracownia Zabawek Artystycznych Kazimierz i Ireneusz Sznage, Pyry.
Radom
-
Chemiczna Spółdzielnia Pracy ŚWIT, Radom, Dzierżyńskiego 48.
-
Spółdzielnia Pracy ROZWÓJ, Radom, Słowackiego 24.
-
Spółdzielnia Pracy Wyrobów Zabawkarskich RADOMIANKA, Radom, Dębowa 4.
-
Spółdzielnia Pracy Wytwórnia Rowerów Dziecięcych i Zabawek Metalowych MŁODY KOLARZ, Radom, Bydgoska 1.
-
Wytwórnia Polska Zabawek i Galanterii Drzewnej ROZRYWKA, Radom, Lubelska 28
-
Wytwórnia Zabawek EMDE Mieczysław Dobrowolny, Radom, Żeromskiego 29.
-
Zabawkarstwo Czesław Krukowski, Radom.
Radość
-
Wytwarzanie Artykułów z Tworzyw Sztucznych i Zabawek WŁODZIMIERZ BERNARD, Radość, Planetowa 16.
Siedlce
-
Spółdzielnia Pracy INTRODRUK, Siedlce, 3go Maja 28.
-
Spółdzielnia Pracy MIŚ, Siedlce, Browarna 1, filia w Mrozach, Łosicach, Sarnakach, Międzyrzecu Podlaskim, Łukowie.
-
SZZPT Siedleckie Zakłady Zabawkarskie Przemysłu Terenowego, Siedlce, Krasickiego 15. Zakłady filialne w: Kosowie Lackim, Łosicach, Mordach, Sarnakach, Sokołowie Podlaskim, Sterdyni, Węgrowie, także Podlaskie Zakłady Wytwórcze KZSZ, Siedlce, Krasickiego 15.
-
Wytwórnia Zabawek Halina Lange, Siedlce, Piłsudskiego 23.
Stara Miłosna
-
Zakłady Tworzyw Sztucznych KRIMAX, Stara Miłosna, Torfowa 1.
Sulejówek
-
Spółdzielnia Pracy PINOKIO, Sulejówek, Okuniewska 28.
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza Wielobranżowa SULEJÓWEK, Sulejówek, Kombatantów 10.
-
Zabawkarstwo Stanisław Woźnicki, Sulejówek, Jodłowa 4.
Ursus
-
Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu URSUS, Ursus, Sowińskiego 21.
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza URSUS, Warszawa, Dzieci Warszawy 48.
Warszawa
Wawer
-
Pracownia Galanterii Gumowej E. Ender i K. Brzozowska, Wawer.
-
Spółdzielnia Przemysłu Artystycznego i Dekoracyjnego SPAD, Wawer, Br. Czecha 13.
Włochy
-
ZWPP Zakłady Wytwórcze Przyrządów Pomiarowych, Włochy, Dzierżyńskiego 8/10.
Zielonka
-
Spółdzielnia Rzemieślnicza ZIELONKA, Zielonka, Sienkiewicza 3, Wolności 2.